Μόνο ο βάρβαρος μπορεί να αμυνθεί (Ι)

Οι πολλές και απότομες κοινωνικές μεταβολές  -σε τοπικό και παγκόσμιο επίπεδο- έχουν δημιουργήσει νέες κοινωνικές δομές, που, με τη σειρά τους, απαιτούν και δημιουργούν καινούριες μορφές προσωπικότητας. Από τη μεριά τους, οι μηχανισμοί πληροφόρησης εντείνουν την σύγχυση για τις κοινωνικές συγκρούσεις που μοιραία προκαλούνται από τις αλλεπάλληλες αλλαγές, με αποτέλεσμα να δημιουργούν στον μέσο άνθρωπο ανασφάλεια και φόβο. Τις περισσότερες φορές, με αποτέλεσμα, ο δέκτης να επιθυμεί να «κινείται» στα ήδη γνωστά για αυτόν μέρη, τα οποία με τη σειρά τους τον οδηγούν ολοένα σε πιο υποχωρητικές στάσεις και μοιραία του προκαλούν σύγχυση και αισθήματα απόρριψης για την ίδια του τη ζωή.

Ο τρόμος, όπως διαπιστώνουμε, δεν έχει να κάνει τόσο με τη βία και το ατύχημα, όσο με την αβεβαιότητα και την αποτροπή. Κάποιος, για παράδειγμα, που θα προσποιηθεί ότι διέπραξε έγκλημα ή μια πράξη βίας μπορεί να τιμωρηθεί πολύ πιο αυστηρά απ’ όσο στην περίπτωση που πραγματικά θα είχε προβεί σε μία τέτοια ενέργεια. Η προσβολή της αρχής της πραγματικότητας θεωρείται σοβαρότερο αδίκημα από την πραγματική επίθεση. Έτσι αναδύεται μια τεράστια αβεβαιότητα που βρίσκεται ακριβώς στην καρδιά της σημερινής λειτουργίας της κοινωνίας.

Παραδόξως, όλη αυτή η αβεβαιότητα προκύπτει από τη διάλυση της αρνητικότητας μέσα σε ένα περιβάλλον ευφορίας. Έχουμε τα πάντα. Υπάρχει αφθονία σε υλικά αγαθά και φοβούμενοι μη χάσουμε τα κεκτημένα γινόμαστε παθητικοί μπροστά στο ενδεχόμενο απώλειας της άνεσης. Μέσα από τον συνεχή βομβαρδισμό της πληροφόρησης και των εικόνων, γινόμαστε ανίκανοι να διακρίνουμε τα όρια κάθε ενέργειας και να ενταχθούμε συνειδητά κάπου. Η ιστορία αποσυντίθεται και η βία λευκαίνεται με αποτέλεσμα στο τέλος να απαγορεύεται στα άτομα κάθε είδους αρνητικότητα. Με αυτό τον τρόπο, ο καθένας περιχαρακώνεται στον εαυτό του και η αβεβαιότητά του για τους γύρω και τον ίδιο μεγαλώνει. Μήπως, όμως, στην προσπάθειά μας να καταδιώξουμε κάθε κακό απόθεμα και να αναδείξουμε μόνο θετικές αξίες, έχουμε γίνει τελικά ευάλωτοι στις προσβολές και παλεύουμε να δημιουργήσουμε –ή μάλλον να κατασκευάσουμε– μια ιδεατή πραγματικότητα που να μας κολακεύει;

Η απώλεια και η αποτυχία έχουν γίνει ανυπόφορες για τον σύγχρονο άνθρωπο, ψυχολογία την οποία καλλιέργησε η προπαγάνδα της, και δημιούργησε τον σημερινό τρόπο ζωής. Όταν η σκέψη της αποτυχίας τον καταλάβει, για να αποφύγει την κατάθλιψη που ακολουθεί, τείνει να συγκαλύψει την προσωπική του ασημαντότητα με μία πρό-χειρη πρόσδεσή του στις όποιες επιτυχίες των άλλων. Το προφίλ που εν γένει επιδιώκεται θέλει την προσωπικότητα να είναι σίγουρη, δυναμική, απελευθερωμένη, γοητευτική, σύμφωνα πάντα με τα πρότυπα αυτά που προτείνονται ως life style.

H Ευρωπαϊκή κοινωνία ‘‘μας’’ γερνάει και κατά συνέπεια εκφυλίζεται. Η επιφανειακά προοδευτική και ‘‘αισιόδοξη’’ άρνηση του παρελθόντος αποδεικνύεται, σε βαθύτερη ανάλυση, να ενσαρκώνει την απελπισία μιας κοινωνίας που δεν μπορεί να αντιμετωπίσει το μέλλον. Χάνουμε την αίσθηση της ιστορικής συνέχειας, την αίσθηση ότι ανήκουμε σε μια διαδοχή γενεών που ξεκίνησε από το παρελθόν και προεκτείνεται στο μέλλον. Ίσως λησμονούμε ότι η Ευρώπη έχει λειτουργήσει ως συνειδησιακή πυξίδα προσανατολισμού του σύγχρονου κόσμου. Η ίδια βιώνει μια κατάσταση παρακμής εξαιτίας της γήρανσης και συνάμα της υπερβολικής πολιτιστικής εκλέπτυνσης και ευμάρειάς της. Οι Ευρωπαϊκή κοινωνία έχει γίνει μαλθακή, ανίκανη να αντιτάξει στο άδικο -και στους εκπροσώπους του- σθεναρή θέση και να υπερασπιστεί εμπράκτως αυτό που θεωρεί η ίδια ‘‘σωστό’’.

Ο κουρνιασμένος άνθρωπος στο κλουβί, σαν ζώο που βρίσκεται σε αιχμαλωσία και τα ένστικτά του έχουν ατονίσει, κλείνεται στον εαυτό του και σταδιακά υποφέρει από άγχος, κατάθλιψη και ασαφείς δυσφορίες. Ο Παύλος Νικολακόπουλος με το έργο του Μόνο ο βάρβαρος μπορεί να αμυνθεί (Ι),  σχολιάζει πώς ο «ψυχολογικός άνθρωπος» της εποχής μας, με μία αίσθηση εσωτερικού κενού, επιδιώκει όχι τόσο την ατομική ανάπτυξη ούτε την πνευματική υπέρβαση, αλλά πρωτίστως τη νοητική ειρήνη, σε συνθήκες ολοένα πιο δύσκολες και επιθετικές. Οι προσωπικές μας σχέσεις έχουν γίνει εύθραυστες, επισφαλείς και η εσωτερική ζωή δεν παρέχει πια καταφύγιο για τον κίνδυνο ολόγυρά μας, αφού κινδυνεύουμε από τον ίδιο μας τον εαυτό. Αυτή η απορρόφηση στο Εγώ ορίζει το περιρρέουν κλίμα της σύγχρονης κοινωνίας.

Μυρτιά Νικολακοπούλου

Κριτικός τέχνης

Μάιος 2005